नेपाली गजल र जहरभित्रको रहर
नारायणप्रसाद भट्टराई
नेपाली
साहित्यको काव्य विधा सवैभन्दा पुरानो विधा मानिन्छ । आदिकवि भानुभक्त
आचार्यले वाल्मिकीको संस्कृत रामायणलाई नेपालीमा अनुवाद गरेपछि काव्य धारा
विकसित हुदै गयो । पद्यमा लेखिने र भाका हालेर गाउन मिल्ने भएकाले
काव्यधारा नेपाली जनमानसको ‘प्रिय’ विधाका रुपमा विकास भयो । काव्य धाराको
विकासक्रमसंगै यसको वर्गिकरण पनि गरियो । काव्यलाई महाकाव्य, खण्डकाव्य र
फुटकर कविताका रुपमा विभाजन गरियो नेपाली साहित्यमा । विभिन्न रस, अलंकार
र छन्दको संयोजनमा रचिने कविताको मिठास वेग्लै हुने कुरा विदितै छ ।
नेपाली कविता इतिहासमा पद्य संगसंगै गद्य कविताको पनि विकास हुन थाल्यो ।
कवि गोपालप्रसाद रिमाल र मोहन कोइरालावाट प्रारम्भ भएको गद्य युग आजसम्म
आइपुग्दा वेस्सरी झांगिएको छ ।
नेपाली कविताको विकास पद्य र गद्यमा मात्र सीमित रहेन । पद्य कविताहरु विभिन्न रस, अलंकार र छन्दमा रचना भएका छन नै तिनमा पनि समय सापेक्ष गुणहरु छन । प्रारम्भकालिन भक्तिधारा र रसधारा पछिल्ला दिनमा आएर क्रान्तिकारी आवाजमा परिणत भयो । आज स्वतन्त्र र मुक्त लेखनको साहित्यिक प्रभाव कवितामा पनि परेको छ । संस्कृत साहित्यको छन्द परम्परा विस्तार विस्तार नेपाली कवितामा कमजोर बन्दै गएको छ । तथापि महाकाव्य, खडकाव्य र थुप्रै फुटकर कविताहरु संस्कृत साहित्यको सूत्रमा आवद्ध छन । कविताका अतिरिक्त काव्य विधामा गीत, गजल, मु्रक्तक र सायरी पनि नेपाली वाङमयमा महत्वपूर्ण विधाका रुपमा विकसित भएका छन । खासगरि नवप्रतिभाको चिन्तन र सिर्जना यिनै गीत, गजल, सायरी र मुक्तकवाट प्रारम्भ हुने गर्दछ । यि विधाको इतिहास खोतल्दा भानुभक्तकालिन युवाकवि मोतिराम भट्टले नेपाली साहित्यमा प्रारम्भ गरेको गजल लेखन अहिलेको नेपाली साहित्यको लोकप्रिय विधा बनेको छ । खासगरि ५० को दसकयता नेपाली गजल विधा युवाहरुमाझ लोकप्रिय बन्दै गएको मात्र छैन असंख्य साहित्यानुरागी यहि विधावाट प्रवेश गरेका छन । नयाँ उदियमान कवि कवयित्री यिनै गीत, गजल, सायरी र मुक्तक विधाका परिणाम हुन । आज नेपाली साहित्य र काव्य धारा नेपाली जनजीवनका सुख दुःख, भोगाई र अनुभूति, देशको अव्यवस्था उजाग गर्ने मा्रध्यमका रुपमा उभिएको छ । ‘देशप्रेम’’, ‘राष्टप्रेम’ जनताको सरोकार, मायापिरतीका विम्व प्रतिविम्वको उपजका रुपमा विकास भएको छ गजल विधा ।
नेपाली गजल विधामा असंख्य रचना र दर्जनौ कृतिहरु छन । तिनै कृतिहरुको पंक्तिमा अर्को थपिएको छ । ‘जहरभित्रको रहर’ । युवा गजलकार खगेन्द्र भट्टराईले ‘त्रसित वसन्त’ का नाममा जहरभित्रको रहरको प्रकाशन गरेका छन । देशको विद्यमान असुरक्षा, अव्यवस्था, र अराजकतावाट त्रसित बनेको मनलाई गजलमा उतारेका छन । झण्डै ३ वर्षको आफ्नो भोगाई, अनुभूति र समाजका विभिन्न पक्षलाई केलाएर गजलका रचना गरिएको छ । समाजको जर जर अवस्थाको व्यंग्य हो जहरभित्रको रहर । यस गजल संग्रहमा विभिन्न परिवेशमा रचना गरिएका ६४ वटा गजल संकलित छन । यी गजलहरुक माध्यमवाट गजलकार वसन्तले आफूभित्रको ‘देशप्रेम’ र ‘राष्टप्रेम’ अभिव्यक्त गरेका छन । यतिमात्र होइन उनका गजलले नेपाली क्रान्तिको भाका वोलेका छन । जनताले भोगेको दसक लामो सशस्त्र हिंसा, पछिल्लो जन आन्दोलन, लोकतन्त्रको वहाली र गणतन्त्रको स्थापना प्रति उनको व्यंग्यात्मक र सगौरव प्रस्तुति छ । नेपाली जनजीवनका अनेकन् भोगाईप्रति टिप्पणी गरेका छन उनले । माया पिरतीका विम्व र प्रतिविम्व, भोगाई र अनुभूतिलाई गजलमा उतारेका छन ।
आयो फेरी अर्को तन्त्र, डाली फेरियो
सुन्दर यो फलवारीका,े माली फेरियो
भन्न सकूँ मैले अव, छाती खुलाएर
विकास भयो मेचीदेखि, काली फेरियो
गजलकार यसरी देशको राजनीतिक परवर्तनलाई शव्द र भावमा गजलमा प्रस्तुत गर्छन । समाजको गरिवी, अशिक्षा र आक्रोसलाई गजलमा उतारिएको छ । मनमा उठेको छालहरु, विरहहरु र विम्वहरुलाई राम्रोसंग संयोजन गरिएको छ ।
तिमीसंग मित्रताको हात खोजे, त के विराएँ
जुनीभर संगै वस्न साथ खोजे, त के विराएँ
मिल्छ भने तिम्रो दिलमा, वास मागेको छु
तिमीले नै पकाएको गास, मागेको छु
यसरी मनमा वेदना र विरहहरु प्रेमिकाप्रति गरिएको आग्रहका रुपमा छन । यहाँ जीवन छ, जगत छ, समाज छ, देश छ, माया पिरती छ, त्यसको विछोड पनि छ । तसर्थ साहित्यको आफ्नै परिवेश भित्र यो जहरभित्रको रहरको रचना भएको छ भन्न सकिन्छ । निश्चित रुपमा गजल विधा युवा पिंढीका माझ लोकप्रिय छ नै यसलाई संगीतवद्ध बनाउदा लाखौ संगीत पारखीको मन बुझाउन सक्छ । साँचो अर्थमा यो गजल संग्रह संग्रहणीय छ सवैका लागि । नव प्रतिभा वा साहित्यानुरागीका लागि, सर्जकका लागि, संगीतकार एवं गीतकारका लािग र आम पाठकका लागि । अन्तमा, नकारात्मकतामा सकारात्मक चिन्तन गर्ने र निराशामा आशावादी बन्ने खगेन्द्रका गजलहरु अझै परिष्कृत हुन सकून ।
कृति जहरभित्रको रहर
विधा गजल
रचनाकार खगेन्द्र भट्टराई(त्रसित वसन्त)
मूल्य रु १०० संस्थागत, ५० व्यक्तिगत
प्रकाशक कर्णाली स्वावलम्वन विकास मञ्च नेपाल
मुद्रक लोकमञ्च अफसेट प्रेस सुर्खेत
लोकमंच डेली बाट
नेपाली
साहित्यको काव्य विधा सवैभन्दा पुरानो विधा मानिन्छ । आदिकवि भानुभक्त
आचार्यले वाल्मिकीको संस्कृत रामायणलाई नेपालीमा अनुवाद गरेपछि काव्य धारा
विकसित हुदै गयो । पद्यमा लेखिने र भाका हालेर गाउन मिल्ने भएकाले
काव्यधारा नेपाली जनमानसको ‘प्रिय’ विधाका रुपमा विकास भयो । काव्य धाराको
विकासक्रमसंगै यसको वर्गिकरण पनि गरियो । काव्यलाई महाकाव्य, खण्डकाव्य र
फुटकर कविताका रुपमा विभाजन गरियो नेपाली साहित्यमा । विभिन्न रस, अलंकार
र छन्दको संयोजनमा रचिने कविताको मिठास वेग्लै हुने कुरा विदितै छ ।
नेपाली कविता इतिहासमा पद्य संगसंगै गद्य कविताको पनि विकास हुन थाल्यो ।
कवि गोपालप्रसाद रिमाल र मोहन कोइरालावाट प्रारम्भ भएको गद्य युग आजसम्म
आइपुग्दा वेस्सरी झांगिएको छ ।नेपाली कविताको विकास पद्य र गद्यमा मात्र सीमित रहेन । पद्य कविताहरु विभिन्न रस, अलंकार र छन्दमा रचना भएका छन नै तिनमा पनि समय सापेक्ष गुणहरु छन । प्रारम्भकालिन भक्तिधारा र रसधारा पछिल्ला दिनमा आएर क्रान्तिकारी आवाजमा परिणत भयो । आज स्वतन्त्र र मुक्त लेखनको साहित्यिक प्रभाव कवितामा पनि परेको छ । संस्कृत साहित्यको छन्द परम्परा विस्तार विस्तार नेपाली कवितामा कमजोर बन्दै गएको छ । तथापि महाकाव्य, खडकाव्य र थुप्रै फुटकर कविताहरु संस्कृत साहित्यको सूत्रमा आवद्ध छन । कविताका अतिरिक्त काव्य विधामा गीत, गजल, मु्रक्तक र सायरी पनि नेपाली वाङमयमा महत्वपूर्ण विधाका रुपमा विकसित भएका छन । खासगरि नवप्रतिभाको चिन्तन र सिर्जना यिनै गीत, गजल, सायरी र मुक्तकवाट प्रारम्भ हुने गर्दछ । यि विधाको इतिहास खोतल्दा भानुभक्तकालिन युवाकवि मोतिराम भट्टले नेपाली साहित्यमा प्रारम्भ गरेको गजल लेखन अहिलेको नेपाली साहित्यको लोकप्रिय विधा बनेको छ । खासगरि ५० को दसकयता नेपाली गजल विधा युवाहरुमाझ लोकप्रिय बन्दै गएको मात्र छैन असंख्य साहित्यानुरागी यहि विधावाट प्रवेश गरेका छन । नयाँ उदियमान कवि कवयित्री यिनै गीत, गजल, सायरी र मुक्तक विधाका परिणाम हुन । आज नेपाली साहित्य र काव्य धारा नेपाली जनजीवनका सुख दुःख, भोगाई र अनुभूति, देशको अव्यवस्था उजाग गर्ने मा्रध्यमका रुपमा उभिएको छ । ‘देशप्रेम’’, ‘राष्टप्रेम’ जनताको सरोकार, मायापिरतीका विम्व प्रतिविम्वको उपजका रुपमा विकास भएको छ गजल विधा ।
नेपाली गजल विधामा असंख्य रचना र दर्जनौ कृतिहरु छन । तिनै कृतिहरुको पंक्तिमा अर्को थपिएको छ । ‘जहरभित्रको रहर’ । युवा गजलकार खगेन्द्र भट्टराईले ‘त्रसित वसन्त’ का नाममा जहरभित्रको रहरको प्रकाशन गरेका छन । देशको विद्यमान असुरक्षा, अव्यवस्था, र अराजकतावाट त्रसित बनेको मनलाई गजलमा उतारेका छन । झण्डै ३ वर्षको आफ्नो भोगाई, अनुभूति र समाजका विभिन्न पक्षलाई केलाएर गजलका रचना गरिएको छ । समाजको जर जर अवस्थाको व्यंग्य हो जहरभित्रको रहर । यस गजल संग्रहमा विभिन्न परिवेशमा रचना गरिएका ६४ वटा गजल संकलित छन । यी गजलहरुक माध्यमवाट गजलकार वसन्तले आफूभित्रको ‘देशप्रेम’ र ‘राष्टप्रेम’ अभिव्यक्त गरेका छन । यतिमात्र होइन उनका गजलले नेपाली क्रान्तिको भाका वोलेका छन । जनताले भोगेको दसक लामो सशस्त्र हिंसा, पछिल्लो जन आन्दोलन, लोकतन्त्रको वहाली र गणतन्त्रको स्थापना प्रति उनको व्यंग्यात्मक र सगौरव प्रस्तुति छ । नेपाली जनजीवनका अनेकन् भोगाईप्रति टिप्पणी गरेका छन उनले । माया पिरतीका विम्व र प्रतिविम्व, भोगाई र अनुभूतिलाई गजलमा उतारेका छन ।
आयो फेरी अर्को तन्त्र, डाली फेरियो
सुन्दर यो फलवारीका,े माली फेरियो
भन्न सकूँ मैले अव, छाती खुलाएर
विकास भयो मेचीदेखि, काली फेरियो
गजलकार यसरी देशको राजनीतिक परवर्तनलाई शव्द र भावमा गजलमा प्रस्तुत गर्छन । समाजको गरिवी, अशिक्षा र आक्रोसलाई गजलमा उतारिएको छ । मनमा उठेको छालहरु, विरहहरु र विम्वहरुलाई राम्रोसंग संयोजन गरिएको छ ।
तिमीसंग मित्रताको हात खोजे, त के विराएँ
जुनीभर संगै वस्न साथ खोजे, त के विराएँ
मिल्छ भने तिम्रो दिलमा, वास मागेको छु
तिमीले नै पकाएको गास, मागेको छु
यसरी मनमा वेदना र विरहहरु प्रेमिकाप्रति गरिएको आग्रहका रुपमा छन । यहाँ जीवन छ, जगत छ, समाज छ, देश छ, माया पिरती छ, त्यसको विछोड पनि छ । तसर्थ साहित्यको आफ्नै परिवेश भित्र यो जहरभित्रको रहरको रचना भएको छ भन्न सकिन्छ । निश्चित रुपमा गजल विधा युवा पिंढीका माझ लोकप्रिय छ नै यसलाई संगीतवद्ध बनाउदा लाखौ संगीत पारखीको मन बुझाउन सक्छ । साँचो अर्थमा यो गजल संग्रह संग्रहणीय छ सवैका लागि । नव प्रतिभा वा साहित्यानुरागीका लागि, सर्जकका लागि, संगीतकार एवं गीतकारका लािग र आम पाठकका लागि । अन्तमा, नकारात्मकतामा सकारात्मक चिन्तन गर्ने र निराशामा आशावादी बन्ने खगेन्द्रका गजलहरु अझै परिष्कृत हुन सकून ।
कृति जहरभित्रको रहर
विधा गजल
रचनाकार खगेन्द्र भट्टराई(त्रसित वसन्त)
मूल्य रु १०० संस्थागत, ५० व्यक्तिगत
प्रकाशक कर्णाली स्वावलम्वन विकास मञ्च नेपाल
मुद्रक लोकमञ्च अफसेट प्रेस सुर्खेत
लोकमंच डेली बाट